William Brooke O’Shaughnessy urodził się w Irlandii w 1809 roku i żył 80 lat. Studiował w Szkocji, na Uniwersytecie Edynburskim (najlepszej w owym czasie szkole medycznej świata), gdzie w roku 1830 uzyskał dyplom lekarza. Szczególnie interesował się chemią i toksykologią sądową (miał własne laboratorium toksykologiczne, świadczące usługi dla innych lekarzy, szpitali i sądów). Gdy w roku 1831 wybuchła w Anglii epidemia cholery, 22-letni wówczas O’Shaughnessy, analizując krew zmarłych, stworzył podstawy terapii dożylnego podawania traconych płynów i elektrolitów, którą lekarze wkrótce mieli zacząć skutecznie stosować w leczeniu choroby (i która bywa używana jeszcze dziś).
W roku 1833 O’Shaughnessy zatrudnił się w Kompanii Indyjskiej (East India Company) i przeprowadził do Kalkuty. Był lekarzem ogólnym, chirurgiem i profesorem chemii w Medical College and Hospital w Kalkucie. Udzielał się naukowo, w różnych czasopismach naukowych opublikował rozliczne prace naukowe z medycyny, chemii, botaniki farmakologicznej i innych dziedzin. Wydał też kilka książek traktujących o chemii i farmakologii. Miał szczęście żyć w czasach, w których nie obowiązywała jeszcze bardzo wąska specjalizacja, mógł więc rozwijać swoje inne, niemedyczne zainteresowania, jak elektryczność galwaniczna czy przewodnictwo prądu pod wodą. To one spowodowały, że pod koniec lat 30. XIX wieku zainteresował się niedawno wynalezionym telegrafem elektrycznym. Stał się wielkim zwolennikiem wprowadzenia go do Indii. W roku 1847 otrzymał zadanie ułożenia próbnych linii telegraficznych, a sukces tej próby spowodował, że w roku 1852 władze kolonialne podjęły decyzję o budowie sieci łączącej najważniejsze miasta kraju: Kalkutę, Bombaj, Agrę, Peszawar, Madras. Była to pierwsza instalacja telegraficzna w Azji. O’Shaughnessy został mianowany generalnym dyrektorem tego przedsięwzięcia. Pomiędzy listopadem 1853 i lutym 1856 stworzono ponad 4 tysiące mil sieci, co było wielkim sukcesem zważywszy na brak wykwalifikowanej siły roboczej i niedostatki infrastruktury w trudnych warunkach naturalnych Indii. Za swe zasługi w budowie indyjskiej sieci telegraficznej O’Shaughnessy otrzymał w roku 1856 od królowej Wiktorii tytuł szlachecki. Napisał wiele prac dotyczących telegrafii, w tym m. in. traktujących o szyfrowaniu wiadomości.
Oczywiście żadne ze wspomnianych przymiotów i zasług O’Shaughnessy’ego nie są wystarczającym powodem, by mówić o nim w tym blogu. Jest nim natomiast fakt, że to właśnie on zwrócił uwagę zachodniej medycyny na lecznicze zastosowania konopi indyjskich.
Jak już wspominałem, w czasie pobytu w Indiach młody irlandzki lekarz był bardzo aktywny na wielu polach. Na przykład zaprzyjaźnił się z lokalnymi lekarzami praktykującymi medycynę islamską i ajurwedyjską, w czym niewątpliwie pomogło mu opanowanie podstaw lokalnych dialektów. Pomagał w zakładaniu Calcutta Medical College, gdzie został profesorem chemii i materia medica. Bardzo interesowały go indyjskie rośliny lecznicze – pierwszą ze zbadanych przez niego był mak lekarski. Wyizolował nieznany dotąd alkaloid występujący w opium, badał wpływ tego narkotyku na człowieka. Później zainteresował się innymi leczniczymi roślinami i substancjami pochodzenia roślinnego, widząc w nich ciekawą alternatywę dla mieszkańców Indii, których nie było stać na zakup zachodnich farmaceutyków. Wynikiem tych badań było powstanie pierwszego anglojęzycznego wykazu indyjskich roślin leczniczych („The Bengal Dispensatory„) oraz książki o lekach stosowanych w Indiach („The Bengal Pharmacopoeia„).
Konopie zwróciły uwagę O’Shaughnessy’ego przez powszechność stosowania i przez wielość chorób, w jakich były używane przez lekarzy wywodzących się z różnych tradycji medycznych obecnych w Indiach i na Bliskim Wschodzie. W oparciu o tradycyjne receptury zaczął przygotowywać leki (wyciągi i nalewki). Podawał je różnym zwierzętom laboratoryjnym (myszom, psom, królikom i kotom), potem wypróbowywał je na sobie, a wreszcie dawał swym pacjentom chorym na choroby tak różne jak np. reumatyzm, wścieklizna, cholera czy tężec. Każdy przypadek dokumentował w krótkim opisie. Chyba najgłośniejszym z nich był przypadek 40-dniowego dziecka, bliskiego śmierci na skutek silnych konwulsji: dzięki zastosowaniu leku z konopi w ciągu kilku dni powróciło ono do pełnego zdrowia.
W Europie właściwości lecznicze konopi były znane już w starożytności, ale zostały zapomniane; pewien renesans w XV i XVI wieku był krótkotrwały – między innymi na skutek działań inkwizycji. Dlatego informacje O’Shaughnessy’ego, którymi podzielił się z kolegami lekarzami w czasie pobytu urlopowego w Anglii w 1841 roku, wywołały wielką sensację. O’Shaughnessy przedstawił swój 40-stronicowy artykuł napisany parę lat wcześniej dla wykładowców i studentów szkoły medycznej w Kalkucie. Artykuł opublikowano w naukowym czasopiśmie „Provincial Medical Journal„. Dla angielskich lekarzy, farmaceutów i botaników O’Shaughnessy przywiózł z Indii dużo konopi do obejrzenia i wypróbowania. Wkrótce informacje o leczniczych właściwościach rośliny dotarły też za ocean i już po paru latach była ona używana przez lekarzy europejskich i amerykańskich do leczenia bardzo wielu różnych chorób. W 1843 roku O’Shaughnessy został członkiem Towarzystwa Królewskiego.
Popularność konopi wśród lekarzy i pacjentów utrzymała się do pierwszych lat XX wieku, kiedy zaczęły być wypierane przez produkty rodzącego się właśnie przemysłu farmaceutycznego. W końcu lat 30. ich stosowanie w USA stało się nielegalne, w tym samym czasie (albo wcześniej) podobne uregulowania wprowadzono w różnych innych krajach. Prace O’Shaughnessy’ego na kilkadziesiąt lat popadły w zapomnienie. Światło dzienne ujrzały ponownie dzięki zbiorowi dawnych prac poświęconych leczniczym właściwościom konopi (już wtedy nazywanych marihuaną). Zbiór nosił tytuł „Marijuana: Medical Papers 1839-1972„, ukazał się w roku 1973, a jego redakcji dokonał Tod Mikuriya. Wydanie tej książki było jednym z kamieni milowych najnowszej historii medycznej marihuany, a doktor Mikuriya będzie bohaterem kolejnego wpisu z cyklu Osoby.
…….
Źródła informacji wykorzystanych w tej notce: anglojęzyczna Wikipedia i Wikisource oraz artykuł „The Remarkable W. B. O’Shaughnessy” (autor: Michael R. Aldrich, opublikowano w magazynie O’Shaughnessy’s wiosną 2006).